اختلال وسواسی-جبری یا اختلال و سواس فکری – یک اختلال اضطرابی است که در ان ذهن فرد از افکار مهار نشدنی و پایدار لبریز شده و فرد را مجبور به تکرار مجدد اعمال مشخصی می کند که سبب درماندگی  و اخلال در کارکرد روزانه اشمی شود .

وسواسی فکری

یک فکر وسواسی در حیطه ودنیای اختلال وسواس فکری-عملی به عنوان تصور ،فکر ویا التزامی تعریف می شود که در درون ذهن فرد قرار دارد وباعث شعله ور شدن اضطراب وناراحتی می شود. این نوع وسواسهای فکری بارها وبارها ،نا خواسته وغیر قابل کنترل در ذهن بیمار جولان می دهند .

افرادی که مبتلا به وسواس هستند،به طور کلی دارای ترکیبات مختلفی از افکار وسواسی هستند که یک یا چند مورد از آنها بسیار مهم وبر جسته می باشند. در افراد مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی افکار وسواسی بخصوصی وجود دارد ،بدین معنی که اگر آنها کار خاصی را انجام بدهند ویا کار خاصی را انجام ندهند ،واقعه بد ویا مضری برای خود آنها ویا افراد مورد علاقه شان در شرف وقوع خواهد بود .معنی آسیب وضرر در اینجابسیار گسترده می باشد وشامل آسیب ویا عذاب ذهنی هم می شود.به عنوان مثال افرادی که مبتلا به وسواس هستند،نمی توانند معنی وسواس خود را به طور دقیق بیان کنند .آنها فقط احساس اضطراب کرده وفکر می کنند که دارند دیوانه می شوند ویا از لحاظ روانی وجسمی دچار مشکل می باشند.

افرادی که مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی هستند ،معتقدند که آنها می توانند وباید از وقوع رویدادهایی که منجر به خود آزاری ویا آسیب وضرر می شوند جلوگیری کنند وهمین امر باعث می شود که آنها در این زمینه سخت کار کنند. احساسی که این چنین مسئولیتی را به همراه داشته باشد ،باعث می شود که فرد مبتلا کوششهایی در جهت اجتناب از وقوع رویدادها انجام بدهد ،که خود همین امر وجود وسواس را تایید می کند.

وسواسهای فکری شایع در اختلال وسواس فکری-عملی 

– ترس آلودگی از کثافت ،جرمها،ویروسها،ترشحات جسمانی یا مواد زاید،موادشیمیایی،مواد چسبنده ویا مواد خطرناک
– شک وتردید در مورد وقوع رویدادهای خطرناک(از قبیل عدم اطمینان از قفل بودن دربها وعدم اطمینان به قفل دربها
– نگرانی افراطی در مورد عدم صحت ،نظم،آراستگی وهماهنگی
– داشتن وسواس نسبت به بدن ویا علائم ونشانه های جسمانی
– داشتن افکار کفر آمیز ،توهین به مقدسات در مورد ادیان
– داشتن تصورات وافکار جنسی (از قبیل لواط یا بچه بازی ،ویا همجنس گرا بودن
داشتن افکار مربوط به جمع کردن ،حتی اصرار در جمع کردن چیزهای بی مصرف (اگر چه هیچ وقت این نوع چیزهای جمع آوری شده ،در رابطه با فرد جمع کننده نمی باشد
– داشتن تصورات وافکار خشونت آمیز ویا پرخاشگری (از قبیل چاقو زدن به بدن خود)
– داشتن افکار مزاحم ویا افکار مربوط به موسیقی در ذهن

وسواس عملی

در اختلال وسواس فکری-عملی وسواسهای عملی ،اعمالی هستند که شخص بارها وبارها در پاسخ به یک وسواس فکری انجام می دهد .هدف وسواسهای عملی ،کاهش احتمال آسیب زدن وآزار رساندن می باشد تا اینکه بدین وسیله وی احساس آرامش کرده وهمه چیز را خوب بپندارید وسواسهای عملی می توانند به صورت اعمالی باشند که به وسیله دیگران قابل مشاهده باشند (از قبیل. کنترل کردن تا جایی که احساس آرامش بکنید )،یا به صورت اعمال ذهنی است که بوسیله دیگران قابل مشاهده نمی باشد (از قبیل گفتن عبارات خاصی در ذهن خود).
وسواسهای ذهنی معمولاًبسیار پیچیده هستند وممکن است دوباره وبه طور ممتد قابل تکرار نباشند.به عنوان مثال در مورد وسواس گفتن عبارت به خصوصی که می تواند از مرگ فرد مورد علاقه جلوگیری نماید.

وسواسهای عملی شایع در اختلال وسواس فکری-عملی

( -کنترل کردن از قبیل کنترل کردن فلکه گاز ،شیرهای آب )
– تکرار کردن اعمال
(- اعمال تشریفاتی ذهنی (از قبیل تکرار کردن کلمات ویا عبارات خاصی با روش وآهنگی بخصوص )
– انجام دادن اعمال با نظم وترتیب خاص
– احتکار وجمع آوری کردن
– شمردن

شیوع اختلال وسواس فکری-عملی ( OCD)

وسواس بیش از آنچه که تصور می شود،شایع می باشد .در واقع از نظر شایع بودن چهارمین بیماری روانی است .یعنی بعد از افسردگی ،دائم الخمر بودن وهراس اجتماعی،وسواس قرار دارد. ولی به هر حال می توان گفت که یک در صد از جمعیت بزرگسال دنیا از طریق اختلال وسواس فکری-عملی افسرده وناتوان شده اند واز هر دویست نفر کودک ونوجوان در دنیا یک نفر مبتلا به وسواس است.
میزان شیوع وسواس در مردان وزنان علیرغم اینکه علایم ونشانه های آنها متفاوت می باشد ،یکسان است.به عنوان مثال زنان بیشتر از مردان به وسواس شستن مبتلا هستند ،در عوض مردان بیشتر وسواس مربوط به شماره ها،وسواس جنسی ویا وسواس عملی مربوط به کند بودن وآهسته بودن را دارا هستند.زنان مخصوصاًدر دوران حاملگی ویا دوران بعد از زایمان ،در معرض خطر ابتلا به وسواس قرار دارند،چرا که احتمالاًمیزان مسئولیت آنها افزایش می یابد.در کودکان پسر میزان وسواس حتماًدو برابر دختران می باشد.

سن شروع اختلال وسواس فکری- عملی

افراد مختلف در سنین مختلفی مبتلا به اختلال وسواس فکری-عملی می شوند.گروهی هستند که اختلال وسواس فکری-عملی را از همان سنین اولیه یعنی شش سالگی آغاز می کنند .گروه دیگری از افراد هستند که اختلال وسواس فکری- عملی را از دوره نوجوانی آغاز می کنند.ولی به هر حال به طور متوسط سن ابتلا به وسواس ،اوائل دهه بیست سالگی است.البته در مردان تا حدودی زودتر ،یعنی در اواخر دوره ده سالگی است.وزنان تا حدودی دیرتر ،یعنی در اواسط دهه بیست سالگی به آن مبتلا می شوند .به عبارت دیگر می توان گفت که ممکن است فرد در همان دوران کودکی ،یعنی از سه سالگی ویا در دوران پیری به آن مبتلا شود.

علل اختلال وسواس فکری-عملی

بدلیل اینکه انواع مختلفی از آن وجود دارد بسیار مشکل می باشد.به عنوان مثال ،عواملی که باعث به وجود آمدن علایم ونشانه های جمع آوری اشیا در فرد می شوند با عواملی که ترس از آلودگی را به وجود می آورند متفاوت هستند.
وسواس همانند سایر بیماریهای روانی نتیجه ترکیب عوامل مختلف زیستی ،روانی واجتماعی می باشد.
با این حال ،افراد مختلف با علائم ونشانه های متفاوت می توانند ترکیب گوناگونی از عوامل را داشته باشندوهمین امر ،شناخت ومشخص کردن علت بیماری را بسیار پیچیده می کند.

روشهای درمانی اختلال وسواس

روشهای درمانی گوناگونی تاکنون برای اصلاح علایم اختلال وسواس به کار رفته است . بخش مهمی از این روشها،درمانهای دارویی می باشد .درمان دارویی را برخی از متخصصان به عنوان انتخاب اول برای درمان اختلال وسواس فکری –عملی به کار می برند . برخی دیگر درمان دارویی را به عنوان مکمل روان درمانی بینش گرا یا رفتار درمانی به کار می برندیا برای بیمارانی تجویز می کنند که برای آنها روان درمانی و رفتار درمانی ، به تنهایی ، بی اثر بوده است . کلومیپرامین داروی استاندارد برای استفاده در درمان اختلال وسواس فکری – عملی شناخته شده است .

روان درمانی حمایتی بدون تردید جای خود را دارد ،به خصوص برای گروه بیماران وسواسی ،که بر خلاف علایم خفیف یا شدید خود ، قادر به کار وتطابق اجتماعی هستند . تماس منظم و مستمر با یک متخصص علاقه مند،دلسوز و تشویق کننده ،ممکن است به بیمار کمک کند تا با اتکای او به عملکرد عادی خود ادامه دهد، در حالی که بدون چنین کمکی مغلوب علایم خود خواهد گردید.در مواردی که آداب وسواسی و اضطراب به سطح غیر قابل تحمل می رسد ،باید بیمار را بستری نمود تا محیط بیمارستان ودوری از استرس علایم بیماری را به سطح قابل تحمل کاهش دهد . نباید فراموش کرد که خانواده بیمار نیز غالباً تحت تاثیر رفتار بیمار به مرز درماندگی رسیده است . هرگونه تلاش روان درمانی باید شامل توجه به اعضای خانواده بیمار نیز از طریق تقویت روحی ،اطمینان بخشی ،توضیح دادن و اندرز در مورد مدارا با بیمار بوده باشد . بسیاری از متخصصان رفتار درمانی را درمان ا نتخابی بیماران مبتلا به اختلال وسواس فکری –عملی می دانند . رفتار درمانی ممکن است هم به طور سرپایی و هم به صورت بستری انجام گیرد . رفتار درمانی در ۶۰ الی ۷۵ درصد بیماران موثر است .حساسیت زدایی ،بازداری فکر ،غرقه سازی تجسمی و شرطی سازی آزارنده نیز در درمان بیماران به کار رفته است . تعهد بیمار حائز اهمیت است . بعضی از متخصصان رفتار درمانی ،از روش ممانعت از ابراز پاسخ استفاده می کنند که در آن گاهی به زور از انجام عمل وسواسی جلوگیری می شود.
پدید آیی و بسط تکنیکهای شناختی و کاربرد سودمند آن در بسیاری از اختلالات خلقی و اضطرابی ،به لحاظ به کارگیری این روشها در درمان اختلال وسواس موجب علاقه محققان متعدد شده است . تاکنون چندین مطالعه اثر بخشی این روشها را به اثبات رسانیده است .

منابع:
۱-اسیب شناسی روانی دیویسون,نیل و کرینگ

۲- آسیب شناسی روانی ،دکتر حسین آزاد ، انتشارات بعثت

۳- وسواس وروشهای در مانی وشناختی آن ، شهناز صبوری